بیماری‌های رایج در گوسفند و بز | بخش دوم

در این مقاله نیز قصد داریم تا درباره برخی دیگر از انواع بیماری دام و روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها با شما صحبت کنیم. در مقاله قبل، در مورد بیماری‌های کلستریدیایی و زخم دهان در گوسفندان و راه‌های پیشگیری و درمان این بیماری‌ها مطالبی خدمت شما ارائه کردیم. امیدواریم بتوانیم با ارائه مطالبی مفید و سودمند، شما را در داشتن یک واحد دامی پربازده یاری کنیم.

انگل‌های داخلی و خارجی

نگل‌ها تهدید قابل‌توجهی برای سلامت نشخوارکنندگان کوچک هستند. انگل‌ها می‌توانند به دستگاه گوارش آسیب برسانند و منجر به کاهش عملکرد تولیدمثلی و کاهش نرخ رشد حیوانات کم مولد از نظر گوشت، فیبر و شیر؛ و حتی مرگ شوند.

علائم کلینیکی مبنی بر اینکه حیوان از آلودگی انگلی رنج می‌برد شامل اسهال، کاهش وزن، بی‌اشتهایی، کاهش اشتها و کاهش عملکرد تولیدمثلی است.

عواملی که ممکن است بر حساسیت دام به آلودگی انگلی تأثیر بگذارد عبارتند از: مقاومت ژنتیکی طبیعی، سن و مرحله تولیدمثل. بزها عموماً بیشتر از گوسفندها در برابر انگل‌های داخلی حساس هستند. گروه‌هایی که بیشتر مستعد ابتلا به آلودگی انگلی هستند، حیوانات جوان، میش‌ها (مخصوصا میش‌های شیرده) و آن‌هایی هستند که در اواخر بارداری یا در حوالی زمان زایمان هستند. حیواناتی که کمترین حساسیت را به انگل دارند، میش‌های بالغ و خشک می‌باشند.

• انگل‌های داخلی

چندین نوع انگل داخلی بر گوسفندها و بزها تأثیر می‌گذارد و همه گوسفندها و بزها، سطح فعالیت انگلی پایینی دارند. با این حال، سطوح بیش از حد انگل اغلب برای سلامت حیوان مضر است. شایع‌ترین انگل داخلی کرم گرد است که در شیردان و روده کوچک گوسفند و بز زندگی می‌کند. انواع مختلفی از کرم‌های گرد وجود دارد که گوسفند و بز را آلوده می‌کند.

• بیماری کرم گرد دستگاه گوارش

خطرناک‌ترین انگلی که گوسفند و بز را تحت تأثیر قرار می دهد، کرم گرد دستگاه گوارش Haemonchus contortus است که به عنوان کرم قطبی آرایشگر نیز شناخته می‌شود. این انگل خونخوار دارای ظرفیت فوق العاده‌ای برای تولیدمثل از طریق تخم‌گذاری است. علائم بالینی شامل کم‌خونی (پریدگی غشاهای مخاطی)، از دست دادن پروتئین و مرگ است. حیواناتی که از Haemonchus contortus رنج می‌برند، ضعیف و بی‌حال می‌شوند و اغلب در پشت گله، وقتی مسافتی رانده می‌شوند، خفه می‌شوند. تجمع مایع در زیر پوست معمولاً به صورت تورم فک پایین دیده می شود. وضعیتی که به عنوان فک بطری نیز شناخته می‌شود.

• کرم‌های نواری

کرم‌های نواری می‌توانند باعث کاهش وزن، بی مصرفی و ناراحتی‌های دستگاه گوارش شوند. عفونت کرم نواری را می‌توان با قسمت‌های زرد مایل به سفید در مدفوع تشخیص داد. بره‌ها و بزغاله‌ها به سرعت در برابر کرم‌های نواری مقاوم می‌شوند. بنابراین عفونت در حیوانات کوچک‌تر از چهار یا پنج ماه شایع‌تر است. بزرگترین مشکل کرم‌های نواری این است که تولیدکنندگان می‌توانند بخش‌های موجود در مدفوع را ببینند و ممکن است بیش از حد نگران شوند. عفونت توسط سایر انگل‌های داخلی جدی‌تر از عفونت کرم نواری خفیف است.

• کوکسیدیا

یکی دیگر از انواع بیماری دام، کوکسیدیا است. کوکسیدیا انگل‌های تک یاخته‌ای هستند که به پوشش روده کوچک آسیب می‌رسانند. از آنجایی که روده کوچک محل مهمی برای جذب مواد مغذی است، کوکسیدیا می‌تواند باعث کاهش وزن، توقف رشد و اسهال حاوی خون و مخاط شود. سایر علائم بالینی عبارتند از کم‌آبی، تب، کم‌خونی و شکستن پشم یا مو. حمله مگس و عفونت‌های ثانویه نیز می‌تواند از کوکسیدیوز ایجاد شود.

کوکسیدیا معمولاً در حیواناتی که در سلول‌ها یا سیستم‌های چرای فشرده هستند، در نتیجه بهداشت نامناسب، ازدحام بیش از حد و استرس یافت می‌شوند. حیوانات بین یک تا شش ماهگی در پروارها یا سیستم‌های چرای فشرده در معرض بالاترین خطر ابتلا به کوکسیدیوز هستند. شیوع کوکسیدیوز را می‌توان با اجرای تکنیک‌های بهداشتی خوب، تامین آب تمیز، چرخش مراتع و اجتناب از انبارهای زیاد کنترل کرد. شیوع کوکسیدیوز را می‌توان با داروهای سولفا درمان کرد. کوکسیدیواستات ها را می توان برای مهار تولیدمثل کوکسیدیال تجویز کرد.

ضدکرم ها

سیستمی به نام FAMACHA برای شناسایی حیوانات مبتلا به Haemonchus که نیاز به انته‌لمینت دارند، ایجاد شده است. در این روش، تولیدکنندگان رنگ ملتحمه پلک پایین را مشاهده می‌کنند تا سطح کم‌خونی حیوان را مشخص کنند. هدف فاماچا به تأخیر انداختن مقاومت تنها با درمان گزینشی حیوانات در گله‌ای است که علائم عفونت انگلی را نشان می‌دهند. تولیدکنندگان گوسفند و بز باید در مورد استفاده از سیستم فاماچا آموزش ببینند، زیرا می‌تواند نیاز به استفاده از انته‌لمینت‌ها را کاهش دهد و مقاومت ضد کرم را به تاخیر بیندازد.

ضد کرم‌ها داروهایی هستند که یا کرم‌های بزرگسال تخم‌گذار را می‌کشند و یا لاروها را قبل از اینکه بالغ شوند و قادر به تخم‌گذاری شوند، از بین می‌برند. یک داروی ضد کرم معمولاً به‌عنوان یک دمنوش خوراکی، یک سوسپانسیون مایع غلیظ که در پشت زبان حیوان قرار می‌گیرد، تجویز می‌شود. چالش‌هایی در ارتباط با استفاده از داروهای ضد کرم وجود دارد. زیرا تعداد کمی از آنها توسط FDA برای استفاده در نشخوارکنندگان کوچک تایید شده‌اند (اگرچه بسیاری از آنها بی‌خطر هستند) و مقاومت در برابر داروها می‌تواند به دلیل استفاده بیش از حد و دوز نادرست ایجاد شود. آزمایش‌های شمارش تخم مدفوع (FEC) می‌تواند برای تعیین زمان لازم برای کرم‌زدایی و کمک به تعیین سطح آلودگی مرتع انجام شود.

• انگل‌های خارجی

انگل‌های خارجی از دیگر انواع بیماری دام است. این انگل‌ها ممکن است به پشم گوسفند آسیب برساند و ارزش پوست را کاهش دهد. انواع انگل‌ها در گوسفند یا بز شامل شپش، کدز و کنه است. این انگل‌ها مخصوصاً در زمستان که گوسفندها یا بزها بیشتر در حبس و فضای بسته هستند، رواج دارند. درمان‌های ریخته‌شده روشی رایج برای مدیریت بسیاری از انگل‌های بیرونی است و در مورد گوسفندان یا بزهای مو کوتاه مؤثرتر است.

• شپش‌ها

بسیاری از گونه‌های شپش که گوسفند و بز را انگلی می‌کنند به طور کلی به شپش جویدنی و شپش مکنده تقسیم می‌شوند. شپش جویدنی از سلول‌های مرده پوست تغذیه می‌کند، در حالی که شپش‌های مکنده با مکیدن خون تغذیه می‌کنند. شپش‌ها را می‌توان با وجود تخم‌های آن‌ها به نام nits تشخیص داد که به حشره‌کش‌ها حساس نیستند. گوسفندها یا بزهایی که پشم یا ریزش مو دارند باید از نظر نیش بررسی شوند. شپش‌های جویدنی با حشره‌کش‌های موضعی ریشه‌کن می‌شوند، در حالی که شپش‌های مکنده را می‌توان با ضد کرم‌های خاصی که آنها را کنترل می‌کنند، درمان کرد.

• کِدها

کِدها پوست را سوراخ کرده و خون می‌مکند و معمولاً در گردن، شانه‌ها و پهلوها دیده می‌شوند. نیش کِد برای گوسفندها بسیار آزاردهنده است و باعث خراشیدن، مالش و گاز گرفتن آن‌ها می‌شود که به پشم آسیب می‌رساند. کِدها همچنین باعث تغییر رنگ پشم می‌شوند که باعث کاهش بیشتر ارزش پشم می‌شود. نیش کِد بر کیفیت پوست نیز تاثیر می‌گذارد. بره زدن گوسفند اکثر کِدها و لاروهای بالغ را از بین می‌برد و به ویژه قبل از بره‌زایی بسیار مهم است. درمان بیشتر با حشره‌کش‌ها پس از برش یا تزریق ایورمِکتین، هر دو روش موثری برای از بین بردن هجوم کِدها هستند.

• کنه‌ها

بر خلاف شپش و کِد، کنه‌ها به جای اینکه روی سطح زندگی کنند، زیر پوست فرو می‌روند. این امر پوست را تحریک می‌کند و باعث خارش گوسفند و بز می‌شود که منجر به ریزش پشم یا مو و ضایعات یا دلمه می‌شود. تجویز ایورمِکتین تزریقی یا حشره‌کش‌های موضعی می‌تواند به حیوانات آسیب دیده کمک کند.

مشکلات تنفسی

جوش پا

یکی دیگر از انواع بیماری دام رایج در گوسفندان جوش پا یک عفونت باکتریایی است که در مناطق گرم و مرطوب شایع است. ریشه جوش پا عمدتاً در اثر هم‌افزایی باکتری‌های Fusobacterium necrophorum و Dichelobacter nodosus ایجاد می شود. باکتری D. nodosus می‌تواند درجات مختلفی از درگیری کف پا ایجاد کند. جوش پا می‌تواند طیف وسیعی از علائم بالینی را داشته باشد، بسته به سویه‌های خاص D. nodosus موجود.

این بیماری فقط ناحیه بین انگشتان پا را آلوده می‌کند و اغلب با درمان یا با بهبود شرایط محیطی به سرعت از بین می‌رود. جوش پا بسیار مشکل ساز است، زیرا باکتری‌ها وارد سُم می‌شوند و بافت سخت و شاخی کف پا را هضم می‌کنند که از بافت گوشتی سُم محافظت می‌کند. جوش پا خطرناک در گوسفند و بز باعث زیان اقتصادی و افزایش تلاش مدیریتی می‌شود. هنگامی که گله را آلوده می‌کند، ریشه‌کن کردن آن دشوار است.

• علائم بالینی

علائم بالینی جوش پا شامل قرمزی و التهاب بین انگشتان پا و بوی بد است. در موارد پیشرفته، شاخ سُم تحت اجرا قرار می‌گیرد و در واقع می‌تواند از دیواره سُم جدا شود. جوش پا و پوسیدگی می‌تواند باعث لنگی، کاهش افزایش وزن به دلیل تمایل کمتر حیوانات به حرکت برای تغذیه و کاهش توانایی تولیدمثل شود. این شرایط منجر به تلفات تولید، هزینه‌های درمان و پیشگیری، معدوم سازی زودرس و کاهش ارزش فروش حیوانات آلوده می‌شود.

گوسفند و بز هر دو مستعد ابتلا به پوکی هستند. علاوه بر این، برخی از سویه‌های مختلف D. nodosus بر هر دو گونه حیوانی تأثیر می‌گذارد. به طور کلی، بزها معمولاً کمتر از گوسفند تحت تأثیر پوسیدگی قرار می‌گیرند.

هنگامی که یک گوسفند یا بز آلوده به گله آورده می‌شود، جوش پا معمولاً در مزرعه ظاهر می‌شود. باکتری D.nodosus نمی‌تواند بیش از ۱۴ روز در محیط زندگی کند، بنابراین تقریباً همیشه منبع باکتری در یک گله سالم، یک حیوان ناقل است. برخی از دام‌ها از نظر ژنتیکی نسبت به سایر دام‌ها مستعدتر هستند و ۵ تا ۱۰ درصد از گوسفندان آلوده به ناقل مزمن جوش پا تبدیل می‌شوند. این حیوانات باید معدوم شوند تا از ابتلای مجدد به بقیه گله جلوگیری شود.

• روش درمان

جوش پا می‌تواند روی چکمه‌ها، لاستیک‌ها، تغذیه‌کننده‌ها یا دست‌های نگهدارنده نیز پخش شود. بنابراین در صورت وجود جوش پا در گله باید مراقب باشید. تولیدکنندگان نباید از گله‌های آلوده خریداری کنند و از مناطق یا وسایل نقلیه‌ای که گوسفندان آلوده در آن زندگی می‌کنند استفاده نکنند.

هر گونه افزودنی جدید به گله را به مدت ۳۰ روز قرنطینه کنید و قبل از معرفی آن‌ها به سایر دام‌ها، پاهای خود را کوتاه کنید. این کار برای جلوگیری از ایجاد بیماری در گله عاری از جوش پا، کاملاً ضروری است. سایر وظایف مدیریتی که به حفظ سلامت گله کمک می‌کند عبارتند از کوتاه کردن منظم سُم و تغذیه سالم. همچنین حمام‌های خیساندن پا با استفاده از سولفات روی می‌تواند برای درمان جوش پا همراه با درمان سیستمیک ساخته شود.

واکسن‌ها در ۶۰ تا ۸۰ درصد مواقع موثر هستند و می‌توانند با سایر روش‌های مدیریتی برای کاهش شیوع جوش پا استفاده شوند. یک برنامه درمانی ترکیبی از اصلاح پا، حمام پا، واکسیناسیون و درمان آنتی‌بیوتیکی (در شدیدترین موارد) می‌تواند در کنترل علائم بالینی فیزیکی جوش پا موثر باشد. برای از بین بردن جوش پا از گله، یک برنامه عمل اختصاصی و پرتلاش لازم است که شامل درمان دام‌ها، جداسازی حیوانات آلوده از غیرآلوده و معدوم کردن حیواناتی است که قابل درمان نیستند.

بیماری لنفادنیت موردی

لنفادنیت کازئوس (CL) وضعیتی است که سیستم لنفاوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و منجر به آبسه در غدد لنفاوی و اندام‌های داخلی می‌شود. هنگامی که اندام‌های داخلی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، CL به یک بیماری مزمن تبدیل می‌شود. این بیماری با ضررهای اقتصادی ناشی از کاهش ارزش پوست و پیرایش لاشه همراه است. CL همچنین می‌تواند منجر به کاهش وزن، کاهش رشد پشم، کاهش تولید شیر و توانایی‌های تولیدمثل شود. دام‌های مبتلا اغلب زود معدوم می‌شوند و ممکن است بمیرند.

لنفادنیت کازئوس توسط باکتری Corynebacterium pseudotuberculosis ایجاد می‌شود. آبسه می‌تواند در محلی که باکتری وارد بدن می‌شود یا در غدد لنفاوی مجاور ایجاد شود. از آنجا، عفونت می‌تواند از طریق خون یا سیستم لنفاوی پخش شود و باعث ایجاد آبسه در سایر غدد لنفاوی یا اندام‌های داخلی بدن شود. اندام‌هایی که بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند شامل ریه، کبد، کلیه‌ها و غدد لنفاوی مرتبط با آن‌ها هستند. آبسه‌‌ها اگرچه دردناک نیستند، اما در طول زمان به کندی رشد می‌کنند و در صورت نزدیک شدن به پوست ممکن است پاره شوند. این بیماری از طریق تماس مستقیم با دام آلوده یا از طریق تجهیزات آلوده یا محیط آلوده منتقل می‌شود.

در حالی که حیوانات آلوده ممکن است علائم بالینی نشان ندهند، CL می‌تواند باعث کم‌خونی، بی اشتهایی، کاهش وزن و تب شود. لنفادنیت کازئوس نیز خطر قابل‌توجهی برای سلامت انسان است، زیرا دارای پتانسیل مشترک بین انسان و دام است. این بیماری می‌تواند توسط انسان از طریق مصرف شیر خام گوسفند و بز آلوده یا در صورت تماس انسان با لاشه های آلوده و شکسته شدن باکتری در پوست توسط انسان منتقل شود.

• روش درمان

با کاهش تماس با اشیاء آلوده و از طریق پاستوریزه کردن شیر قبل از مصرف، می‌توان از انتشار CL به انسان جلوگیری کرد. واکسن این بیماری به دو شکل موجود است. اولی یک سَم برای باکتری‌های ایجادکننده CL به تنهایی است و دومی می‌تواند با واکسن CD-T ترکیب شود. این واکسن در حیواناتی که قبلاً علائم عفونت CL را نشان نداده‌اند، بهترین عملکرد را دارد. برای جلوگیری از سقط جنین ناشی از واکسن در سه ماهه آخر بارداری، واکسن CL را انجام ندهید.

واکسیناسیون عفونت‌های موجود را درمان نمی‌کند. حیوانات باید قبل از قرار گرفتن در معرض آلودگی، واکسینه شوند تا واکسن موثر باشد. استفاده از این واکسن بحث برانگیز است و تولیدکنندگان باید قبل از اینکه آن را بخشی از برنامه مدیریت گله خود کنند، از یک دامپزشک مشاوره بگیرند. این واکسن محافظت کامل را ارائه نمی‌دهد. بنابراین موارد همچنان در مزرعه آلوده به CL رخ می‌دهد، اما میزان بروز کاهش می یابد.

در مقاله بعد، به بررسی برخی دیگر از انواع بیماری دام خواهیم پرداخت. با مداس همراه باشید.