امروزه بیش از نژاد متفاوت گوسفند در سراسر دنیا وجود دارد و اغلب این نژادها از لحاظ اقتصادی بازدهی چندانی ندارند و بیش از سه چهارم صنعت گوسفندداری دنیا، متکی به ۱۰ تا ۲۰ نژاد مشهور و رایج گوسفندان است. بطورکلی گوسفند یک دام چند منظوره است و بخصوص از نظر تولید گوشت، پشم، پوست و شیر مورد توجه است. نژاد افشاری یکی از انواع نژاد گوسفند در ایران محسوب می‌شود.
گوسفندان نژاد افشاری جزو گوسفندانی است که پرورش آن بسیار اقتصادی و به صرفه است. به خصوص اینکه این نژاد از گوسفندان دارای گوشت و پشم عالی هستند. در اصل زادگاه اصلی گوسفندان افشاری متعلق به شهر زنجان است اما با توجه به نژاد خوب این نژاد از گوسفندان برای پرواربندی و فروش امروزه در پانزده استان دیگر کشور چون کرمانشاه، همدان، آذربایجان غربی، البرز، تهران، فارس و … شاهد گله های گوسفند افشاری هستیم. دلایل متنوع و زیادی باعث شده است که امروزه گوسفندان نژاد افشاری جزو پر فروش ترین و رایج ترین گوسفندان میان پرورش دهندگان و خریداران باشد.
ویژگی‌های نژاد گوسفند افشاری
- گوسفندان افشاری در دسته نژاد گوشتی قرار دارند.
- رنگ این نژاد از گوسفندان معمولا قهوه‌ای روشن تا تیره است و به ندرت رنگ سفید در این نژاد از گوسفندان نیز وجود دارد.
- گوسفند افشاری در وسعتی قریب به ۲۰ هزار کیلومتر مربع در بین استان زنجان و قسمتی از استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و کردستان پراکنده است.
- جمعیت این نژاد از گوسفندان بالغ بر ۱ میلیون راس می‌باشد.
خصوصیات ظاهری گوسفند افشاری
گوش‌های گوسفندان افشاری معمولا به صورت افتاده و بزرگ بوده و همچنین گوسفند افشاریِ نیم گوش و بدون گوش نیز دیده می‌شود. قوچ و میش هر دو فاقد شاخ می‌باشند. روی بینی در قوچها اکثرأ انحنا وجود دارد و در میش‌ها صاف یا دارای انحنای کمی است. گردن در میش‌ها دراز بوده و در قوچها قوی و ضخیم می‌باشد. دنبه در گوسفند افشاری دو لپی بوده و به صورت سفره‌ای و پهن می‌باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان سنگین دنبه کشور محسوب می‌گردد. دنبه در این حیوان معمولا دارای شیب خاصی است که از ناحیه کمر حیوان شروع می‌شود و حالت افتادگی را به دنبه می‌دهد.
دنبالچه گوسفندان افشاری دارای پشم، بدون ذخیره چربی بوده و برجستگی دنبالچه از نمای جانبی چندان قابل مشاهده نیست. دنبالچه ممکن است گاهی درازتر از دنبه باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان بلند قد نسبت به دیگر نژاد گوسفندان محسوب می‌گردد و بیومتری‌های انجام شده نشان می‌دهد که ارتفاع کمر در این حیوان قدری بلندتر از ارتفاع جدوگاه می‌باشد و دست و پا از ظرافت خاصی برخوردار است که حیوان را قادر به راهپیمایی در کوهستان و مناطق سنگلاخی می‌نماید.
سطح پشت، گردن، دنبه و دنبالچه در این حیوان غالبأ پوشیده از پشم بوده، لیکن زیر گردن، زیر شکم، دست و پا و صورت فاقد پشم است و از موهای زبری که رنگ آنها تیره‌تر از رنگ پشم حیوان است پوشیده شده است. از نظر کمیت و کیفیت پشم در مقایسه با سایر گوسفندان بومی استان، متفاوت و از نظر ظرافت الیاف با گوسفندان مغانی، قزل و بختیاری مشابه بوده و دارای پشم ضخیمی می‌باشد که در صنعت قالی بافی استان زنجان از آن استفاده می‌کنند.
خصوصیات ژنتیکی گوسفند افشاری
- سرعت رشد بالای این نژاد بطوری که جزء اولین گروه گوسفندان گوشتی کشور و هم ردیف گوسفندان بختیاری، ماکویی و مغانی قرار گرفته است.
- تولید شیر خوب و پرچرب این گوسفند که باعث شده است جزء گوسفندان دو منظوره گوشتی – شیری قرار بگیرد.
سازگاری و عادت‌پذیری آن با شرایط آب و هوایی مناطق سردسیر. - قدرت راهپیمایی و کوهپیمایی خوب این نژاد بطوری که قادر است فاصله ۱۰۰ کیلومتری بین ییلاق و قشلاق را براحتی طی نماید.
- بالا بودن نسبی دوقلو زایی این نژاد نسبت به سایر نژادهای گوسفند استان زنجان و کشور
- مقاومت گوسفند افشاری در مقابل امراض انگلی داخلی و خارجی
- بالا بودن ضریب تبدیل و داشتن بازده اقتصادی مطلوب
زیست بوم
این دام بهترین بازدهی را در مناطق سرد و کوهستانی دارد. در همین رابطه شرایط بدنی و خصوصیات آن کاملا منطبق با ماندگاری در شرایط سخت می‌باشد، برای مثال وجود پشم مقاوم در مقابل سرما و دست و پاهای قوی سبب شده است تا توانایی زیست در مناطق کوهستانی و برفی برای این دام وجود داشته باشد. مناطقی همچون استان‌های زنجان، آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، بخش‌هایی از کرمانشاه، همدان و … جمعیت زیادی از این نژاد را در خود جای داده‌اند.
انواع واریته
این دام به دلیل اینکه در مناطق و بخش‌های زیادی نگهداری می‌شود، در انواع مختلفی وجود دارد و نام‌های مختلفی برای آنها در نظر گرفته می‌شود. این نژادها می‌توانند در هر منطقه‌ای وجود داشته باشند و منحصر به منطقه خاصی نمی‌باشد.
گوسفند قزل افشار
قزل به معنای قرمز سیر و متمایل به قهوه‌ای روشن می‌باشد. گوسفند اصیل قزل افشار بیشتر در زنجان و شهرهای آذربایجان غربی و شرقی دیده می‌شود به طوری که بخش زیادی از این نژاد را به خود اختصاص داده است. داشتن سر بزرگتر نسبت به نژاد اصلی و همچنین پشم ضخیم و کم‌پشت‌تر از خصوصیات این واریته می‌باشد. خرید دام افشار قزل با توجه به اینکه طرفداران بیشتری دارد و می‌تواند نسبت به نژاد اصلی نیز وزن بیشتری داشته باشد بیشتر صورت می‌گیرد. قره قزل افشار نیز واریته‌ای از همین نوع با رنگ سیاه‌تر و تیره‌تر می‌باشد.
گوسفند آق افشار
در این نوع، رنگ بدن تماما سفید و بدون هیچ‌گونه لکه‌ای می‌باشد. جمعیت این نوع در مقایسه با سایرین بسیار کم می‌باشد و برخی از کارشناسان بر این باورند که این نوع حاصل انتقال ژن مغلوب آلبینیسم می‌باشد که باعث بروز چنین رنگی شده است.
گوسفند قاشقا افشار
نوع قاشقا افشار تمامی خصوصیات نژاد اصلی را دارد، با این تفاوت که در قسمت پیشانی دارای یک لکه سفید می‌باشد.
قمر افشار
داشتن رنگی متمایل به خاکستری سبب شده است تا این نام برای این نوع واریته در نظر گرفته شود. بجز رنگ متفاوت، این نوع تمامی ویژگی‌ها و خصوصیات نژاد اصلی را دارد. جمعیت این نژاد نیز همچون آق کم است.
اصلاح نژاد گوسفند افشاری
در جهت افزایش بازدهی این دام و وجود توانایی‌های بیشتر در ژن این گونه، طرح‌های اصلاح نژاد مختلفی برای این دام در نظر گرفته شده است. افزایش میزان توانایی در جهت کسب وزن بیشتر و کاهش میزان چربی، افزایش درصد باروری و دوقلوزایی و … از جمله اهداف موجود در این طرح می‌باشد. گوسفندان اصلاح شده در آینده با توانایی‌های بیشتر در اختیار دامداران خواهند بود تا بازدهی بیشتری از پرورش این نژاد داشته باشند.
متوسط وزن گوسفند افشاری
از نکات پر اهمیت دیگر که باید به آن اشاره کنیم مربوط به متوسط وزن نژاد افشاری می‌باشد. همانطور که گفته شد این گوسفند جزو گوسفندان گوشتی بوده و از در صورتی که خوب تغذیه شده باشد دارای وزن بالایی خواهد بود. هر چند شما هم این موضوع را می‌دانید که نکات و عوامل تاثیرگذار روی وزن گوسفند افشاری بسیار زیاد هستند. یکی از مهمترین موارد نیز مربوط به نوع تغذیه، محل پرورش و … می‌باشد. به طور کلی اگر بخواهیم یک عدد برای این گوسفند قزل افشار در نظر بگیریم می‌توان برای میش افشار ۵۰ کیلوگرم و برای قوچ آن ۵۸ کیلوگرم به طور متوسط مشخص کنیم. در رابطه با وزن بره ۶ ماهه آن نیز، بره افشاری ماده ۲۸ کیلو و بره نر آن ۳۴ کیلوگرم می‌تواند وزن‌گیری داشته باشد.
دوقلوزایی دام افشار
این نژاد به عنوان یکی از بهترین نژاد گوسفندان چند قلوزا در ایران شناخته می‌شود که توانایی دوقلوزایی در هر بار زایش را دارد. دامداران با استفاده از پرورش این دام می‌توانند علاوه بر برخورداری از سود حاصل از فروش شیر و پشم، در هر بار زایش نیز صاحب دو بره شوند. درصد دوقلوزایی بالای این نژاد سبب شده است تا دامداران تمایل زیادی به خرید گوسفند افشاری داشته باشند. بره‌های حاصل از میش افشاری همواره سالم و مقاوم در برابر انواع بیماری ها هستند.
نرم افزار مدیریت دام مداس یکی از اساسی‌ترین راهکارهایی است که می‌توان به کمک آن پرورش نژاد افشاری را به صورت کاملا هوشمند و صنعتی در واحدهای دامداری انجام داد.
